Hidro i geotermalni model Mačve

Mića Martinović, Mihailo Milivojević
Rudarsko-geološki fakultet, Institut za hidrogeologiju, Laboratorija za geotermalnu energiju

Uvod

Mačva je velika aluvijalna ravnica u Srbiji između reke Drine i reke Save udaljena oko 80 km zapadno od Beograda. Geotektonski posmatrano Mačva se nalazi na južnom obodu Panonskog basena gde se on spaja sa Dinaridima.

Hidrogeotermalni sistem Mačve je otkriven 1982. godine kada je otkrivena velika konduktivna geotermalna anomalija u neogenim sedimentima u Dublju, tj. u centralnom delu Mačve (Milivojević et al., 1982). Tada su započela hidrogeotermalna istraživanja, ali ona još nisu završena. Njihovi rezultati pokazuju da je niskotemperaturni konvektivni hidrogeotermalni sistem „Mačva“ deo velikog regionalnog istog takvog sistema, koji se prostire ispod Mačve, Semberije i Srema na oko 2000 km2.

Do sada dobijeni rezultati su veoma interesantni. Ispod neogenih sedimenata nalazi se karstni rezervoar u krečnjacima trijaske starosti iz koga je moguća intenzivna eksploatacija geotermalne energije za zagrevanje naselja, proizvodnju hrane i za korišćenje u industriji. Iznad rezervoara u centralnom delu Mačve otkrivena je najintenzivnija konduktivna geotermalna anomalija u celom Panonskom basenu, jer je u bušotini BB-1 na dubini od 412 m otkrivena termalna voda sa temperaturom od 75oC (Milivojević et al., 1987). Zbog toga Mačva predstavlja jugoslovenski i srpski „Red Spot“ kao što je to Panonski basen u Evropi (Horvath, Bodri et al., 1979).

Rezultati preliminarnih testova izvedenih u istražnim bušotinama, kao i rezultati dobijeni hidrogeotermalnim modeliranjem pokazuju da je kod Bogatića moguća eksploatacija geotermalne energije sa termalnom snagom od najmanje 150 MW, ali njeno korišćenje još nije počelo.

U ovom radu se prikazuju glavne karakteristike hidrogeotermalnog sistema Mačve na osnovu rezultata dosadašnjih istraživanja.

Geološki sastav Mačve

U paleoreljefu Panonskog basena prisutno je mnogo plitkih i dubokih depresija koje su ispunjene neogenim i kvartarnim sedimentima. Iznad jedne od njih nalazi se i Mačva. Prema rezultatima regionalnih geofizičkih ispitivanja najdublji deo depresije nalazi se u njenom južnom delu gde maksimalna debljina neogenih i kvartarnih sedimenata iznosi oko 1500 m (Mladenović, 1968). Najmanja debljina neogenih i kvartarnih sedimenata iznosi oko 200 m i konstatovana je bušenjem u centralnom delu Mačve. Neogeni i kvartarni sedimenti sačinjeni su od šljunkova, peskova i glina, i naizmenično se smenjuju.

Paleoreljef neogenih sedimenata u Mačvi je otkriven tek 1981. godine, kada je izrađena prva istražna geotermalna bušotina DB-1 (slika 2). Na njenoj lokaciji je utvrđeno da paleoreljef čine veoma karstifikovani srednjetrijaski krečnjaci debljine veće od 200 m. Karstifikovani krečnjaci srednjeg i gornjeg trijasa su konstatovani zatim u bušotinama BB-1 i BB-2 u Bogatiću, a trijaski dolomiti u bušotini BeB-1 u Belotiću. Bušotina MeB-1 u Metkoviću nije ušla u paleoreljef već je završena u neogenim sedimentima.

Istražna geotermalna bušotina BZ-2 je najdublja u Mačvi. Njena dubina je 1500 m. Na njenoj lokaciji debljina kvartarnih i neogenih sedimenata je 287 m. Paleoreljef se sastoji od termometamorfisanih peščara i alevrolita nepoznate starosti i plagiogranita neogene starosti. Starost plagiogranita po K/Ar metodi je oko 35 miliona godina (Pezskei, 1992). Otkriće ovih stena potvrdilo je raniju predpostavku o njihovom prisustvu u paleoreljefu neogenih sedimenata na području Mačve (Milivojević et al., 1984). Pored ovih magmatski stena u bušotini BB-2 otkrivena je serija ingimbrita debljine oko 50 m. Njihova K/Ar starost je oko 30 miliona godina (Pezskai, 1991).

Trijaske karbonatne sedimentne stene su alpskog tipa razvića. zbog toga im debljina može biti do 1000 m kao i u Dinaridima.

Najbliže pojave stena iz paleoreljefa na površini terena nalaze se u području planine Cer i kod grada Šabca (slika 2). U području planine Cer prisutne su metamorfne stene devon-karbonske starosti, permski krečnjaci, trijaski i kredni krečnjaci. Sve ove stene imaju periklinalan nagib prema severu što je posledica utiskivanja i izdizanja granitoidnog plutona Cera. Prostranstvo granitoidnog plutona na površini terena iznosi oko 40 km2. Magmatska aktivnost u području Cera je vršena u više faza tako da je K/Ar starost granitoida i njegovih žičnih stena od 7-17 miliona godina (Milivojević et al., 1986; Milivojević, 1992).

Kod Šapca stene iz peloreljefa neogenih sedimenata otkrivene su na maloj površini. čine ih krečnjaci i peščari donjeg trijasa.

Glavne karakteristike hidrogeotermalnog sistema

U Mačvi je debljina zemljine kore najmanja na teritoriji bivše i sadašnje Jugoslavije i iznosi 25-26 km. Slične vrednosti su i na području Semberije i Srema (Dragašević, Andrić et al., 1990). U njenom sastavu najveću debljinu ima granitski sloj, oko 17 km (Roksandić, 1974).

Gustina terestričnog toplotnog toka u podlozi „sedimentnog sloja“ na području Mačve je veoma velika. Ona u bušotini BŠ-1 u Šabcu iznosi 112 mW/m2, a u bušotini BZ-2 u Bogatiću 120 mW/m2 (Milivojević, 1989).

Vrednost gustine toplotnog toka koji dospeva iz gornjeg omotača u zemljinu koru na području Mačve iznosi od 55-60 mW/m2, a temperatura na Mohorovičićevom diskontinuitetu oko 1000 oC. Debljina litosfere u području Mačve određena preko geotermalnog modela iznosi oko 40 km (Milivojević, 1992).

Mačva se nalazi u području geotermalne anomalije Srbije (Milivojević, 1990), koja je južni deo geotermalne anomalije Panonskog basena (Bodri et Bodri, 1982). Zbog toga je konduktivna i konvektivna geotermalna anomalija Mačve posledica veoma visokih regionalnih vrednosti gustine terestričnog toplotnog toka u zemljinoj kori ovog dela Panonskog basena.

Rezervoar u hidrogeotermalnom sistemu Mačve predstavljaju veoma karstifikovani trijaski krečnjaci. To je utvrđeno u bušotinama DB-1, BB-1 i BB-2. Njegova tačna debljina nije poznata. Prema geološkim podacima ona je minimalno oko 500 m a prema geofizičkim maksimalna oko 1000 m (Milivojević et al., 1987).

Povlatni izolator preko rezervoara čine neogeni sedimenti debljine od 200 m u Dublju do 620 m u Bogatiću. Temperatura na vrhu rezervoara je od 35-78 oC. Prema hidrogeotermometrima i prema modelima mešanja maksimalna vrednost temperature u rezervoaru treba da je oko 100 oC (Milivojević, 1989; Gorgieva, 1989).

Visoke temperature na vrhu rezervoara su uzrok veoma visokih vrednosti gustine konduktivnog toplotnog toka i temperature u neogenim sedimentima. Gustina toplotnog toka u njima iznosi od 140-270 mW/m2. Zbog toga je i temperatura vode u aluvijalnim sedimentima anomalno visoka i iznosi 14-16 oC. Drugim rečima, konvekcija u rezervoaru je stvorila veliku konduktivnu geotermalnu anomaliju u neogenim sedimentima Mačve. S druge strane, anomalno visoke temperature u neogenim sedimentima, ako se postavi inverzan geotermalni model, su glavni indikator prisustva krečnjačkog rezervoara i visokih temperatura u njemu. Zbog toga su sve bušotine koje su otkrile rezervoar bušene pored arteskih bunara sa pijaćom vodom iz neogenih sedimenata u kojima su geotermalni gradijenti veći od gradijenata na lokacijama u Mačvi gde nije prisutan rezervoar. Drugim rečima, vrednosti geotermalnog gradijenta veće od 0,07 oC/m su siguran indikator prisustva rezervoara od krečnjaka sa visokom temperaturom u njihovoj podlozi (Milivojevi et al., 1984). U vezi s tim, severno od Bogatića prema S.Mitrovici na vrhu rezervoara prema postojećim indikacijama treba očekivati temperature oko 90 oC.

Prihranjivanje rezervoara hidrogeotermalnog sistema „Mačva“ sa vodom se vrši direktnom infiltracijom padavina po severnom obodu planine Cer gde su otkriveni permski, trijaski i kredni krečnjaci, indirektno kroz tanak povlatni pokrivač od peskova i šljunkova gde je njegova debljina mala, direktnim poniranjem voda reke Drine kod Koviljače i reke Tavne u trijaske krečnjake u njihovim rečnim koritima, i dotokom termalnih voda iz dubokih delova sistema sa područja Semberije i Srema. Ove hipoteze su najvećim delom dokazane izotopskim ispitivanjima.

Termalne vode iz bušotina BB-1 i BeB-1 ne sadrže tritium, imaju jednak sadržaj deuterijuma a razlikuju se samo po sadržaju kiseonika (18O) saglasno njihovim temperaturama. Termalna voda iz bušotine DB-1 ima mnogo siromašniji izotopski sastav od voda iz bušotina BB-1 i BeB-1 i sadrži 13,5 T.U. Isti toliki sadržaj tritiuma ima i voda iz rasedne zone u bušotini BZ-2 u metaalevrolitima na dubini od 763-767 m. Ovi podaci ukazuju da je deo termalnih voda u južnom delu rezervoara mlađi od 30 godina i da potiče od direktno infiltriranih padavina i rečnih voda. Vode u severnom delu rezervoara potiču od termalnih voda starijih od 50 godina koje su u sistem „Mačva“ dospele sa područja Semberije i Srema. Drugim rečima, termalne vode u rezervoaru hidrogeotermalnog sistema „Mačva“ su mešavina mladih i starih voda iz različitih područja prihranjivanja. Svi ovi podaci zajedno sa podacima hemijskog sastava ukazuju na aktivan protok vode kroz rezervoar.

Prihranjivanje rezervoara geotermalnom energijom vrši se kondukcijom kroz njegovu podlogu sačinjenu od škriljaca paleozojske starosti.

Karstifikacija gornjeg dela rezervoara od trijaskih krečnjaka je veoma velika. U njima su bušenjem otkrivene kaverne prečnika od 0,5-17 m. Zbog toga preliminarni hidrodinamički testovi istražnih bušotina malog prečnika pokazuju da su vrednosti transmisibilnost veoma velike za ovaj tip izdani, od 5 x 10-3 do 1 x 10-2 m2/s. (Martinović, 1991). Izdašnosti istražnih bušotina i ostali podaci o njima su prikazani u tabeli 1.

Tabela 1. Glavne karakteristike izvedenih istražnih bušotina

Bušotina	Lokacija	Dubina bušotine u rezerv.	Dužina bušotine u rezerv.	Prečnik	Izdašnost	Temperatura	Pritisak
-	-	(m)	(m)	(mm)	(l/s)	(oC)	(bar)
BB-2	Bogatić	618	16	150	61	78	2,7
BB-1	Bogatić	475	58	86	37	75	2,3
DB-1	Dublje	400	193	86	15	50	1,5
BBe-1	Belotić	450	138	118	25	34	1,0
BMe-1*	Metković	627	-	-	7	63	-

Vodoprijemni delovi izvedenih istražnih bušotina u rezervoaru su otvoreni, tj. nisu ugrađeni nikakvi filteri, tzv. „openhole“. Zbog toga se dotok termalne vode vrši iz kaverni uglavnom kroz dna bušotina.

Termalne vode imaju malu ukupnu mineralizaciju, koja je ispod 1 g/l. Njihov kvalitet je približno jednak kvalitetu vode za piće. Glavne komponente hemijskog sastava su prikazane u tabeli 2. Termalne vode iz svih bušotina pripadaju Na-HCO3 tipu.

Tabela 2.

Hemijski sastav termalnih voda iz trijaskih krečnjaka i dolomita

Bušotina	T	pH/T	Na	K	Ca	Mg	HCO3	SO4	Cl	F	SiO2	TDS
-	(oC)	/Oc	mg/l	mg/l	mg/l	mg/l	mg/l	mg/l	mg/l	mg/l	mg/l	mg/l
BB-1	75	7.1/22	155	11	40	10	409	4	107	1,7	64	807
BB-2	78	7,2/25	149	10	47	9	408	2	113	1,9	66	806
DB-1	50	7,2/22	174	13	50	7	450	5	55	3,7	34	884
BMe-1	63	7,1/22	268	17	28	8	898	1	142	2.4	37	1082
BEB-1	35	7.1/25	210	9	40	12	555	6	114	1.7	23	980

Hidrogeotermalni model Mačve

Ocena mogućnosti eksploatacije je izvršena na hidrogeotermalnom modelu, koji je izražen na bazi geološkog, hidrogeološkog i geotermalnog modela terena. Geološki model terena je obuhvatio područje podloge tercijarnih sedimenata u kome su utvrđene, ili se predpostavlja da će biti prisutne krečnjačke stenske mase trijaske (i kredne) starosti, kao glavni rezervoar hidrogeotermalnog konvektivnog sistema. Takav geološki, odnosno prvi ili konceptualni hidrogeotermalni model je izrađen od strane Milivojević & Perić (1986). Na tom prvom modelu, koji je obuhvatio veliku teritoriju površine oko 6.000 km2, područje Mačve je jedan njegov deo zajedno sa Semberijom, Sremom i Posavo-Tamnavom. Takav konceptualni trodimenzionalni model tog velikog hidrogeotermalnog sistema je kasnije dopunjen novim podacima o hidrogeotermalnim karakteristikama terena u statičkom i dinamičkom smislu da bi mogao poslužiti kao osnova za izradu matematičkog modela. To je sve bilo potrebno učiniti da bi se na tako dobijenom kompleksnom preliminarnom hidrogeotermalnom modelu mogla izvršiti prvo simulacija ponašanja hidrogeotermalnog nalazišta u prirodnim uslovima, a zatim u toku neke zadate buduće intenzivne eksploatacije.

Za određivanje granica modela poslužili su rezultati geoloških istraživanja dobijeni u toku izrade OGK SFRJ, rezultati istraživanja nafte i gasa, rezultati geofizičkih istraživanja, kao i rezultati namenskih hidrogeotermalnih istraživanja. Na osnovu njihove kompleksne analize definisane su granice modela, tj. granice mogućeg rasprostranjenja jedinstvene akumulacije termalnih voda u okviru rezervoara od, uglavnom, trijaskih krečnjaka i dolomita, i manjim delom od krednih kečnjaka.

Južnu granicu modela čini Majevica, Gučevo, Cer i Vlašić. Severna granica se u užem smislu prostire do reke Save, a u širem do Fruške gore. Na zapadu model se proteže do JZ obronaka planine Majevice i reke Tinje, a na istoku do Obrenovca, Beograda i Dunava. Sve granice modela su definisane kao vodonepropusne i dovoljno su udaljene od eksploatacionog područja, tako da je njihov uticaj zanemarljiv.

Model zahvata površinu od oko 3.000 km2, koja je na matematičkom modelu diskretizovana sa 4.000 trougaonih elemenata. Veličina trouglova, tj. gustina mreže varira u zavisnosti od očekivanih hidrauličkih gradijenata. Mreža je gušća u područjima buduće eksploatacije, tj. u područjima strmih gradijenata.

U prvoj fazi izrade hidrogeotermalnog modela rekonstruisani su početni piezometarski nivoi unutar modela u prirodnim uslovima, tj. izražen je model prirodnog stanja, koji je u drugoj fazi poslužio kao početni model za simulaciju njenog ponašanja u toku eksploatacije. Za to su korišćeni rezultati dobijeni na svim izvedenim istražnim hidrogeotermalnim bušotinama u Mačvi, Posavo-Tamnavi, Sremu i Semberiji u kojima su mereni piezometarski nivoi u različitim temperaturnim uslovima: prilikom isticanja, tj. crpenja, odmah po zatvaranju bušotine ili nekoliko meseci posle zatvaranja. Sve ove podatke o izmerenim piezometarskim nivoima trebalo je svesti na merenja u istim temperaturnim uslovima, tj. eliminisati uticaj termolifta koji se javlja kao posledica porasta temperature u stubu bušotine, a manifestuje se kroz povećanje arteskog pritiska. Najveći uticaj termolifta zabeležen je na bušotini BB-2 u Bogatiću i iznosi više od 7 m vodenog stuba. Zbog toga su izmereni piezometarski nivoi svedeni na stacionarno stanje merenja, tj. eliminisan je uticaj termolifta. Za ova izračunavanja korišćen je program PREDIP (Bjornason, 1994).

Izvedena termokarotažna merenja u istražnim bušotinama poslužila su za izradu karte distribucije temperature u području modela, kojom su preliminarno definisane temperaturne karakteristike rezervoara.

Određivanje hidrogeoloških parametara vršeno je na nekoliko načina u zavisnosti od podataka koji su bili na raspolaganju za pojedine delove modela. Relativno najreprezentativniji podaci dobijeni su interpretacijom testova crpenja iz istražnih bušotina (Bogatič, Dublje, Belotič, Debrc, Kupinovo). Hidrogeološki parametri u područjima za koja nisu postojali egzaktni podaci određivani su inter i ekstrapolacijom, preslikavanjem vrednosti iz područja sa sličnim hidrogeološkim karakteristikama, kao i statističkim metodama.

Istarirana veličina propustljivosti (transmisibilnosti) za kompletno područje modela kreće se u granicama od 4*10-4 do 6*10-3 m2/s, što odgovara vrednostima dobijenim interpretacijom testova crpenja.

Specifična izdašnost je u granicama 5*10-4 do 5*10-3. Za područje Mačve prosečna propusnost je uzeta sa vrednošću od 5*10-3 m2/s, a za specifičnu izdašnost je uzeta vrednost od 4*10-3.

Metodika modeliranja i parametri simulacije eksploatacije

Izrada, tariranje i verifikacija matematičkog hidrogeotermalnog modela izvršena je u dve faze. U okviru prve faze na modelu je simulirano ponašanje rezervoara u prirodnom stanju. Cilj ove simulacije je dobijanje piezometarskih nivoa prirodnog stanja izdani i njihovo usaglašavanje sa izmerenim podacima. Model prirodnog stanja rezervoara, kao rezultat prve faze, poslužio je kao početni model prilikom izrade modela druge faze, tj. simulacije ponašanja rezervoara tokom eksploatacije.

U cilju verifikacije modela, isti je tariran na osnovu podataka testa crpenja izvedenog na istražnoj bušotini BB-2, maksimalnom količinom samoizliva (60 l/s) u trajanju od 90 dana. Prilikom testiranja merenja promena piezometarskog nivoa vršena su na istražnim bušotinama BB-1 u Bogatiću i DB-1 u Dublju.

Postignuta je zadovoljavajuća saglasnost izmerenih i piezometarskih nivoa dobijenih na matematičkom modelu, tako da smatramo da ovaj matematički, hidrogeotermalni model može da posluži za simulaciju ponašanja izdani u raznim eksploatacionim uslovima uslovima.

Druga faza modela započela je lociranjem budućih geotermalnih izvorišta pri čemu je kao jedno od mogućih određeno područje Bogatića jer je kao konkretan problem analizirana mogućnost totalne toplifikacije Bogatića u zimskom periodu i korišćenje termalnih voda u industrijske i druge svrhe u letnjem periodu. U vezi s tim kao polazna osnova za određivanje eksploatacionih količina poslužili su rezultati proračuna potrebnih količina termalnih voda, tako da se u modelske proračune i analize ušlo sa 300 l/s termalne vode temperature 80 oC.

Mikrolokacije budućih eksploatacionih bušotina (ukupno tri) određene su na osnovu dosad izvedenih istraživanja i nalaze se u zoni istražnih bušotina BB-1 i BB-2. Predviđeno je da se eksploatacija termalnih voda u količini od 300 l/s za potrebe toplifikacije i u industrijske svrhe vrši kontinualno tokom cele godine. Simulacija je vršena za period od 30 godina.

Određeni kapacitet od 100 l/s ne znači da će on stvarno biti i postignut po jednom objektu, tj. eksploatacionom bunaru, već ostavlja mogućnost da se on ostvari na datoj mikrolokaciji iz dva ili tri bunara u zavisnosti od njihovih pojedinačnih mogućnosti, tj. kvaliteta izrade.

Rezultati simulacije na matematičkom modelu pokazuju da će maksimalno sniženje posle 30 godina eksploatacije biti od 50 do 60 m od početnog piezometarskog nivoa ili 35 do 40 metara od površine terena.

Snižavanje piezometarskog nivoa tokom tridesetogodišnje eksploatacije pokazuje da bi se tokom prve dve godine ostvarilo 80 % sniženja a da bi zatim piezometaski nivo pokazivao tendenciju snižavanja po stopi od 1 m godišnje.

Rezultati tridesetogodišnje simulacije pokazuju da je moguće eksploatisati 300 l/s termalnih voda na području Mačve uz upotrebu bunarskih pumpi i kao takvi mogu da posluže za izradu tehno-ekonomske analize isplativosti rešenja toplifikacije Bogatića uz korišćenje termalne vode.

Kompletna dosadašnja istraživanja i rezultati ispitivanja na opisanom preliminarnom hidrogeotermalnom modelu pokazuju i dokazuju da na području Mačve postoje uslovi za eksploataciju termalnih voda, tj. geotermalne energije u količinama koje omogućuju njenu totalnu toplifikaciju i mnoga druga kompleksna njena korišćenja u gradu. Zbog toga bi trebalo da se pristupi realizaciji detaljnih hidrogeotermalnih istraživanja na području grada i Semberije u cilju izrade detaljnog hidrogeotermalnog modela na mikro planu.

Prikazani rezultati su dobijeni za slučaj eksploatacije sa pojedinačnim nezavisnim bunarima u kojima se samo bezpovratno uzima masa-termalna voda i toplotna energija iz rezervoara. Ova varijanta je odabrana kao pesimistička da bi se sagledalo ponašanje rezervoara u tako nepovoljnim uslovima eksploatacije sa toplotnom snagom od 150 MWt. Ovakav način eksploatacije sa bezpovratnim crpenjem fluida se sve manje primenjuje u svetu, jer se pokazao kao neracionalan zbog toga što je sa njime iskorišćenje rezervoara samo 10 %.

Pošto je prema datom modelu rezervoar izdržao proveru, to se dati kapacitet eksploatacije od 300 l/s termalne vode može smatrati kao minimalan. Zbog toga u sledećim analizama koje će se vršiti posle dobijanja prvih egzaktnih rezultata podataka o rezervoaru od trijaskih krečnjaka, kao što treba da budu rezultati testiranja budućih eksploatacionih bunara velikog prečnika, treba simulirati eksploataciju sa reinjekcionim „dubl“ sistemima, jer je sa njima iskorišćenje rezervoara od 25-35 %.

Mogućnosti intezivne eksploatacije i korišćenja geotermalne energije

Ocena eksploatacionih rezervi termalnih voda i geotermalne energije koje se mogu eksploatisati iz rezervoara hidrogeotermalnog sistema „Mačva“ još nije završena. Po našem mišljenju iz rezervoara od krečnjaka i dolomita na području Mačve je moguće eksploatisati minimalno 300 l/s a maksimalno 1500 l/s termalne vode sa temperaturom od 75 oC ili sa termalnom snagom od minimalno 150 MW, odnosno 500 MW. Ova naša prognoza je izražena na osnovu prostranstva rezervoara od oko 800 km2, njegove velike debljine i njegovih izvanrednih hidrodinamičkih karakteristika. Izradom bunara velikog prečnika može da se ostvari pad pritiska u rezervoaru na celom području Mačve. Na taj način doći će do izražaja efekat obnavljanja geotermalne energije u rezervoaru. Drugim rečima, terestrični toplotni tok unese godišnje oko 2500 x 1012 W geotermalne energije u rezervoar a sa eksploatacijom od 150 MW u toku grejnog perioda (bez reinjektiranja) se iznese oko 2300 x 1012 W geotermalne energije.

Mačva je jedno od najpoznatijih poljoprivrednih područja u Srbiji i Jugoslaviji. Zbog toga geotermalni resursi iz njenog karsnog konvektivnog hidrogeotermalnog sistema imaju ogroman značaj za proizvodnju hrane, grejanje naselja i u poljoprivrednoj industriji.

Buduće aktivnosti

Dosadašnjim istraživanjima nije detaljno određeno prostranstvo rezervoara niti njegova debljina. Takođe nije određeno ni prostranstvo geotermalne anomalije. Zbog toga glavni cilj budućih istraživanja treba da bude definisanje ovih parametara, tj. definisanje regionalnog geotermalnog modela u tri dimenzije. Istovremeno pored istražne bušotine BB-2 treba izraditi jedan istražni bunar velikog prečnika do dubine od 1000 m, a zatim izvesti hidrodinamičke testove. Na osnovu rezultata ovih testova treba izraditi detaljini hidrogeotermalni kompjuterski model i odrediti potrebne parametre rezervoara i najoptimalniji način i režim eksploatacije termalnih voda i geotermalne energije. Tek posle toga se može pristupiti probnoj eksploataciji i izgradnji sistema za korišćenje geotermalne energije u poljoprivrednoj industriji.

Zaključak

Konduktivna geotermalna anomalija u neogenim sedimentima u centralnom delu Mačve, i ispod nje hidrogeotermalna konvektivna anomalija u veoma karstifikovanim trijaskim krečnjacima su najveće takve anomalije u Panonskom basenu. Sadašnje prognoze dobijene na osnovu hidrogeotermalnog modela pokazuju da je moguća intenzivna eksploatacija i korišćenje geotermalne energije za proizvodnju hrane i cveća i primenu u poljoprivrednoj industriji sa termalnom snagom od najmanje 150 MW.

LITERATURA

— Bodri, L. and Bodri, B., 1982. Geothermal model of the heat anomaly of the Pannonian Basin. In: V.Čermak and R.Haenel (Editors), Geothermics and geothermal energy. E. Schweizerbartsche Verlagsbuchhandlung, Stuttgart.
— Dragašević, T., Andrić, B. and Joksović, P., 1990. Structural Map of Mohorovičić discontinuity of Yugoslavia. Scale 1:500 000. Fed. Geol. Inst., Beograd.
— Horvath, F., Bodri, L. and Ottlik, P., 1979. Geothermics of Hungary and the Tectonophysics of the Pannonian Basin „Red Spot“. In: V.Čermak and L.Rybach (Editors), Terrestrial Heat Flow in Europe. Springer Verlag, Berlin.
— Milivojević, M., Perić, J. and Pavlović, P., 1982. Novootkrivena geotermalna anomalija u Dublju-Mačva i njena energetska potencijalnost. Zbornik referata 7. jugoslovenskog simpozijuma o hidrogeologiji i inženjerskoj geologiji, Novi Sad 1982, knj. 1, Hidrogeologija, Beograd.
— Milivojević, M. and Perić, J., 1984. Rezultati istraživanja geotermalne anomalije u Dublju i njihov značaj za procenu hidrogeotermalne potencijalnosti Mačve i Posavo-Tamnave. Zbornik referata 8. jugoslovenskog simpozijuma o hidrogeologiji i inženjerskoj geologiji, Budva 1984, knj. 4, Hidrogeologija, Beograd.
— Milivojević, M. and Perić, J., 1986. Geotermalna potencijalnost Mačve, Semberije i Srema. Zbornik referata XI Kongresa geologa Jugoslavije, knj. 1, Tara, Beograd.
— Milivojević, M. and Perić, J., 1987. Energetska potencijalnost hidrogeotermalnih resursa Mačve. U: Problematika istraživanja resursa geotermalne energije sa posebnim osvrtom na mesto i ulogu geofizičkih metoda istraživanja, Komitet za geofiziku SITRGMJ, Beograd.
— Milivojević, M., Perić, J. and Simić, M., 1988. Potenciality of Karst Geothermal Resources in Mačva Region and Heat Energy Storage Feasibility. IIId Int. Colloq. an Appl. Geothermics, JIGASTOCK 88, Versailles, France Vol. 2, Paris.
— Milivojević, M., 1989. Assessment of Geothermal Resources of Serbia Exluding Autonomous Provinces. Doctoral thesis, Rud.-geol. fak. Beograd.
— Milivojević, M., 1991. Geothermal anomaly of the Pannonian Basin and its association with the geothermal anomaly of Serbia. In: S.Karamata (Editor), Geodinamic Evolution of The Pannonian Basin, SASA, Acad. Conf., Vol. LXII, Beograd.
— Milivojević, M., 1992. Age of Tertiary Magmatism Rocks in the „Vardar Zone“ on Serbian Territory using K/Ar Method and its Geothermal Importance. 29th IGC Kyoto.
— Papić, P., 1992. Scaling and corrosion potential of selected geothermal waters in Serbia. UNU Geothermal Training Programme, Reykjavik, Iceland, Report 9.
— Roksandić, M., 1974. Use of Geophysical Data in Explaining Tectonic Pattern and Evolution of the Dinarides. Glas CCXCII SANU, Odelj. prir.-matem. nauka, knj. 38, Beograd.